Các trường hợp khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại

Bằng chức năng, quyền hạn của bản thân, khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải khởi tố vụ án để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội. Tuy nhiên không phải cứ có dấu hiệu tội phạm là cơ quan chức năng khởi tố vụ án, trong một số trường hợp vụ án chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của bị hại.

Vấn đề này đã được luật hóa và thể hiện tại Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015:

Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

1. Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của Bộ luật hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.

2. Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tùy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

3. Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.

Như vậy, quy định này chỉ được áp dụng hạn chế với các tội:

- Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác;

- Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh;

- Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;

- Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác;

- Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính;

- Tội hiếp dâm;

- Tội cưỡng dâm;

- Tội làm nhục người khác;

- Tội vu khống;

-Tội xâm phạm quyền Sở hữu công nghiệp.

Sở dĩ những tội phạm này chỉ được khởi tố theo yêu cầu của bị can là vì đây chủ yếu là nhóm tội phạm ít nghiêm trọng hoặc tội phạm nghiêm trọng, tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội không quá lớn, có thể giải quyết hiệu quả qua con đường thỏa thuận, hòa giải hoặc nếu cố tình xử lý vụ án theo thủ tục tố tụng sẽ khiến bị hại phải chịu nhiều mất mát hơn (đặc biệt là với nhóm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người).

Việc quy định như trên sẽ nhằm tạo điều kiện cho người phạm tội có cơ hội để sửa chữa sai lầm, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của mình gây ra. Mặt khác cũng giúp hạn chế gây thêm những tổn thất tinh thần đối với bị hại.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành, khi bị hại rút yêu cầu thì cơ quan tiến hành tố tụng buộc phải đình chỉ giải quyết vụ án và một khi đã rút yêu cầu thì sau đó bị hại sẽ không có quyền yêu cầu lại. Vì vậy, bị hại cần suy nghĩ kỹ càng, cẩn thận để có thể đưa ra quyết định đúng đắn.

Tuy nhiên, nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại, pháp luật cũng quy định trường hợp ngoại lệ. Đó là khi có căn cứ xác định người đã yêu cầu vì bị đe dọa, ép buộc, cưỡng bức mà rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ thì cơ quan chức năng vẫn có thể tiến hành khởi tố vụ án theo thủ tục tố tụng thông thường hoặc cho phép bị hại quyền yêu cầu lần hai dù trước đó đã rút yêu cầu.

Quy định về khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại là một quy định tiến bộ và nhân văn. Nó không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi cho người bị hại, trao cơ hội sửa chữa lỗi lầm cho người phạm tội mà còn giúp giảm bớt gánh nặng cho các cơ quan tiến hành tố tụng, đẩy mạnh việc giải quyết mâu thuẫn bằng phương pháp hòa giải, phù hợp với tư tưởng “Dĩ hòa vy quý” của người Việt Nam.

Nếu quý khách hàng có vấn đề pháp lý về hình sự, xin vui lòng liên hệ Công ty Luật TNHH ANP.

Hotline: 0912 772 008 - 0912 660 002